देशाची घडी सांभाळणाऱ्या हातांना एक दिवस समर्पित labour day म्हणजे केवळ उत्सव नव्हे, तर हक्क, आत्मसन्मान आणि श्रमाचे कौतुक व्यक्त करण्याचा क्षण.
Table of Contents
1 मे हा दिवस भारतात आणि जगभरात ‘labour day’ किंवा ‘मजदूर दिन’ म्हणून ओळखला जातो. 2025 मध्येही हा दिवस देशभरात विविध स्तरांवर साजरा केला जाणार आहे. मात्र आज, केवळ सण म्हणून नव्हे तर यामागील इतिहास, सध्याची सामाजिक स्थिती आणि कामगारांच्या समस्यांवर प्रकाश टाकणं आवश्यक आहे.
इतिहासाची सावलीत एक क्रांती
कामगार दिनाची सुरुवात अमेरिकेतील शिकागो शहरात 1886 साली झाली. त्यावेळी कामगारांनी आठ तासांच्या कामाच्या हक्कासाठी मोठे आंदोलन केले. याच लढ्याच्या स्मृतीरूपात 1 मे ‘आंतरराष्ट्रीय कामगार दिन’ म्हणून मान्यता मिळाली. भारतात पहिल्यांदा हा दिवस 1923 मध्ये चेन्नई येथे साजरा करण्यात आला. हिंदूस्तानमध्ये कामगार हक्कांची सुरुवात झाली आणि कालांतराने या लढ्याला कायदेशीर रूपदेखील मिळाले.
भारतातील कामगारांचे वास्तव
आजही भारतात कोट्यवधी कामगार विविध क्षेत्रांमध्ये कार्यरत आहेत — बांधकाम, शेती, उत्पादन, सेवा क्षेत्र, IT, वाहतूक, खाणकाम इत्यादी. त्यातल्या बऱ्याचशा कामगारांना अद्यापही शाश्वत रोजगार, सामाजिक सुरक्षा, आरोग्य सुविधा व निवृत्तीचे हक्क मिळालेले नाहीत.
मजदूर दिन( labour day )हे आठवण करून देणारा दिवस आहे की, आर्थिक प्रगतीच्या रथाला पुढे नेणारे घोडे हे कामगारच आहेत. मात्र या घोड्यांना अनेकदा ना सन्मान मिळतो ना सुरक्षितता. विशेषतः असंघटित क्षेत्रात काम करणाऱ्या मजुरांची परिस्थिती अधिक चिंताजनक आहे.
हे पण वाचा ..parivahan sewa : भारताच्या डिजिटल वाहतूक क्रांतीची नवी ओळख
श्रमिक कायदे आणि बदलाचा वारा
अलीकडच्या काळात भारत सरकारने अनेक श्रम कायदे एकत्र करून ‘श्रम संहिता’ लागू केली. यामध्ये वेतन, कामाचे तास, कामाच्या ठिकाणी सुरक्षितता, सामाजिक सुरक्षा अशा मुद्द्यांचा समावेश आहे. मात्र या बदलांवर अजूनही चर्चा सुरू असून अनेक कामगार संघटनांनी काही अटींवर आपला विरोध नोंदवला आहे.
सरकारचे म्हणणे आहे की या बदलांमुळे रोजगार निर्माण होईल आणि उद्योग सुलभ होतील. पण तज्ज्ञांचे मत आहे की जर या सुधारणा प्रत्यक्षात आणताना कामगारांच्या गरजा दुर्लक्षित केल्या गेल्या, तर ते सुधारणा न राहता शोषण ठरतील.
नवे आव्हान: तंत्रज्ञान आणि रोजगार
2025 मध्ये आपण ज्या जगात आहोत, तिथे कृत्रिम बुद्धिमत्ता, रोबोटिक्स, ऑटोमेशन यांचा वापर झपाट्याने वाढतो आहे. त्यामुळे पारंपरिक रोजगारांवर मोठा परिणाम झाला आहे. एकीकडे नवे कौशल्य हवे आहे, तर दुसरीकडे हजारो पारंपरिक कामगार बेरोजगारीच्या छायेत जात आहेत.
शासन आणि खाजगी क्षेत्राने मिळून ‘स्किल डेव्हलपमेंट’वर भर देणं गरजेचं आहे. कारण बदलत्या तंत्रज्ञानाशी जुळवून घेतल्याशिवाय कामगार टिकू शकणार नाहीत. आणि जर हे घडले नाही, तर सामाजिक असंतुलन वाढू शकते.
मजदूर दिन (labour day) — सण की स्मरण?
आपल्या आजूबाजूला जेव्हा एखादा इमारतीवर काम करणारा मजूर दिसतो, रस्त्यावर झाडू मारणारी महिला दिसते किंवा एखादा कुरिअर बॉय उन्हातान्हात काम करताना दिसतो, तेव्हा लक्षात घ्या — यांच्यामुळेच आपलं आयुष्य सुरळीत चालतंय. म्हणूनच 1 मे हा दिवस केवळ झेंडावंदनासाठी नाही, तर या हातांना सलाम करण्यासाठी आहे.
सामाजिक जागरूकता आणि कृतज्ञता
मजदूर दिनाच्या निमित्ताने शाळा, महाविद्यालयं, सरकारी कार्यालयं व सामाजिक संस्थांतर्फे विविध कार्यक्रमांचे आयोजन केलं जातं. चर्चासत्रं, रॅली, भाषण स्पर्धा, निबंध लेखन आणि चित्रकला स्पर्धांच्या माध्यमातून श्रमाची प्रतिष्ठा वाढवण्याचा प्रयत्न केला जातो. मात्र समाजानेही रोजच्या जीवनात या श्रमिकांचा सन्मान राखणं महत्त्वाचं आहे.
उद्या उज्वल होण्यासाठी आजचा आदर आवश्यक
मजदूरांचा सन्मान म्हणजे देशाच्या भविष्याचा सन्मान. कारण शून्यातून विश्व घडविण्याची ताकद या हातांत आहे. त्यामुळे फक्त 1 मेलाच नव्हे, तर दररोज आपण त्यांच्या श्रमाची कदर केली पाहिजे.
